İpucu – 1:
“Aksi ispatlanana degin tüm rulmanlar masumdur”.
Günümüzde tanınmış kaliteli markalar tarafından üretilen modern rulmanlarda hata tespit edilmesi cok istisnai bir durum haline gelmiştir. Bu üreticiler Sıfır Kusur stratejileri uygularlar ve ürünlerindeki kusurlar yalnızca ppm (milyonda parça) olarak ölçülür. Önceleri rulmanlar, malzeme, tasarım veya imalat sürecindeki kusurlardan kaynaklanan yorgunluk nedeniyle hata göstermekteyken, bugün rulmanların büyük çoğunluğu harici sebeplerden dolayı hasarlanmaktadirlar:
- Uygun olmayan yağlama
- Yanlış tip veya cesit rulman kullanımı
- Kirlilik
- Yanlış hizalama (Laynsizlik)
- Montaj hasarları
- Yanlış rulman düzenlemesi
- Aşırı yüklenme (overloading)
- Mil veya gövdede rulmanin oturma düzeninin kötü olmasi
- Korozyon (False Brinelling)
- Elektrik erozyonu
Rulmanların güvenilirliği artık cok büyük bir oranda üreticiye bağlı olmadığından, olumlu ve proaktif bir şekilde hareket etme fırsatı buluyoruz:
Her bir rulman hasarinin neden veya nedenlerini belirlemek ve aynı hatanin tekrarını önlemek için gerekli düzeltici önlemleri belirlemeyi hedef olarak belirlemek.
İpucu – 2:
“Rulman ömrü ne kadardır?”
Bu sorunun cevabı, rulman hasarinin doğal ya da erken olup olmadığını bize söyleyeceği için son derece önemlidir. Rulman önerilen servis ömrüne ulaştıysa: tebrikler! Yapmaniz gereken hasarli rulmani sadece en profesyonel şekilde değiştirmektir.
Fakat eğer rulman önerilen servis ömrüne ulaşmamışsa, hata prematüre oluşmuş demektir. Bu hatanın sebep veya sebeplerini tanımlamak ve aynı hatanın tekrarını önlemek için gerekli düzeltici önlemleri uygulayabilmek için kök neden analizi (root cause analysis) mutlaka uygulanmalıdır.
Çok dikkatli olun ve işyeri körlüğünden kaçının: “Bu rulman her 10 ayda bir arızalanır”!
Önde gelen rulman üreticileri tipik uygulamalarda rulman ömrü için asagidaki örnekte oldugu gibi tavsiye seklinde talimatlar göstermektedirler:
“Makinelerin kısa süreli veya aralıklı olarak kullanılması, yüksek işletme güvenilirliğinin gerekli olduğu durumlarda ……… 8000 ila 12 000 saat”. “Sürekli olarak 24 saat kullanımdaki makineler ………… 40 000 ila 50 000 saat”.
Bu son tavsiye, elektrik motorlarındaki rulmanların% 90 güvenilirlik (L10h) ile 5 yıl süreceği ve rulmanların yarısının hesaplanan ömrün (L50h) 5 katına kadar sürebileceği anlamına gelir.
Bunun bir örneği, birçok yüksek verimli elektrik motoru üreticisinin verdikleri garantileri 7 yıla kadar uzatmalaridir! Bu, söz konusu elektrik motorlarınin 7 yıl boyunca sadece yağlanması ve durum izlemesine (condition monitoring) tabi tutulması ve hiçbir sekilde demonte edilmemesi anlamina gelir.
İpucu – 3:
Makaralı rulmanların güvenilirliği için 3 adım
Rulmanların güvenilirliğini sağlamak için 3 temel adım izlenmelidir:
- Her bir uygulama için doğru rulman.
Her bir uygulama için en optimal rulmanı secmek ve hassas özelliklerini belirlemek amacıyla detaylı olarak analiz uygulanmalıdır. Doğru rulman seçimi uygulanan yüklere göre rulman türü ve boyutunun hesabından (temel tanim) ibaret değildir; çalışma koşulları için gereken değiskenler de mutlaka hesaba katılmalıdır.
2. Doğru montaj
Cihaz/makinelere ait rulmanlar ve diğer yük aktarım elemanlarına hasar vermemek için doğru montaj yöntemlerini / aletlerini kullanın.
3. Doğru yağlama
Her bir uygulama için en optimal yağlamayı sağlayabilmek amacıyla yağ analizine başvurulmalıdır. Analiz, yağlayıcının ilgili ASTM, DIN veya ISO test yöntemlerine göre uygulanmalıdır ve yağlayıcıya ait minimum 5 özelliği raporlamalıdır.
İpucu – 4:
Rulmanlar uygulanan yağlama kadar iyidirler.
Yağlamanın sekteye uğradığı an itibariyle rulmanlar da hata periyoduna girdiğinden yukarıda ortaya koyduğum ifadenin doğruluğu tartışmasızdır. Hiçbir rulman veya yatak, metal-metal temasından hasarsız olarak kurtulamaz!
Örneğin: Çimento değirmeninde 3,350 kg ağırlığa sahip A 241/900 küresel yatak, hatalı yağlama nedeniyle yalnızca 105 saat çalıştıktan sonra arizalanarak servis disi kalmistir. Halbuki yillarca sorunsuz calismasi gerekliydi! Bu durumda önerilen özel yüksek viskoziteli kalsiyum sülfonat gres yerine ticari EP2 gres kullanılmiştir.
Yapılan istatistiklere göre rulman hasarlarının %55’i (prematüre rulman hasarları için daha da fazla) uygun olmayan yağlamaya bağlıdır.
Tamamen doğru bir yağlama aşağıdakileri içermelidir:
- Doğru yağlayıcı.
- Doğru yağlama yöntemi / sistemi.
- Doğru yerde uygulama.
- Doğru miktar.
- Doğru yeniden yağlama.
- Yağlamayı gerçekleştirebilecek yeterli bilgi ve donanıma sahip doğru kişiler (= Tribologlar).
İpucu – 5:
“Makaralı rulmanlar montajlarına degin kusursuz kalmalidirlar”!
Yeni rulmanları kirliliğe karşi korumanın en iyi yolu şu şekildedir: Ilk gün depoya girdiği sekilde açılmadan montajlarına kadar orijinal ambalajında muhafaza!
Eğer ki yeni temin edilen rulmanlar orijinal paketlerinde ve kullanilacak uygulama icin gerekli tanımlamaları tam ve eksiksiz ise, monte edilecekleri ana kadar kutu/paketlerinin acılmasının bir gereği yoktur.
Kirliliğin rulman ömrünü “aşırı derecede” kısalttığını elbette biliyoruz. Ancak, ISO 281 formülüne kirlilik faktörü ηc’nin eklendigi 2000 yılına kadar “çok”un ne olduğunu bilmiyorduk.
Kirliliğin etkileri bildiğimiz en kötü senaryonun daha ötesindedir! Verdiğim eğitimlerde bunu göstermek icin kullandığım 2 örnek:
Paketinden cıkarıldıktan sonra onarım atölyesindeki kirliliğe maruz kalarak aşırı derecede kirlenen ve şaft / yatak ölcümleri esnasinda kullanilan, dolayisiyla kirliliğin yanında olası montaj hatalarına da maruz kalan bilyalı rulman icin bu formül kullanılarak hesaplanan rulman ömrü. Bu rulmana ait kirlilik faktörü 0.1’dir!
Mukayese olarak; fabrikadan doğrudan temin edilmiş yeni bir rulman 0.8 kirlilik faktörüne sahiptir. Bu ikinci rulman için hesaplanan ömür ise ilk rulmana göre 12 kat daha uzundur! Ve bu muazzam fayda için harcanan maliyet ne kadardır sizce? Sıfır maliyet!
